Śmierć bliskiej osoby to trudny moment, w którym oprócz żałoby musimy poradzić sobie z wieloma formalnościami finansowymi. Jedną z najczęstszych obaw jest pytanie: co się dzieje z pieniędzmi na koncie po śmierci właściciela i czy można je wypłacić? W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na wszystkie kluczowe pytania dotyczące dostępu do środków zmarłej osoby i dowiesz się, jakie konsekwencje grożą za nieprawidłowe działania.
Spis treści
Podstawowe zasady prawne – co musisz wiedzieć o środkach na koncie zmarłego
Po śmierci właściciela konta bankowego rachunek zostaje zablokowany, a wszystkie pełnomocnictwa wygasają. Środki zgromadzone na koncie nie przepadają – mogą zostać wypłacone osobom wskazanym w dyspozycji na wypadek śmierci, spadkobiercom lub tym, którzy ponieśli koszty pogrzebu.
Wypłata pieniędzy z konta po śmierci właściciela bez uprawnień jest nielegalna i może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi. Wbrew obiegowej opinii fakt, że wciąż mamy dostęp do konta osoby zmarłej, a bank o śmierci nie wie, nie uprawnia nas w żadnym zakresie do podejmowania środków z rachunku.
Istnieje jednak kilka wyjątków od tej reguły, o których szczegółowo opowiemy w dalszej części artykułu. Najważniejsze to dyspozycja wkładem na wypadek śmierci oraz możliwość wypłaty środków na koszty pogrzebu.
Kto może legalnie wypłacić pieniądze z konta zmarłego?
Uprawnieni do wypłaty środków zmarłego są jego spadkobiercy, zarówno testamentowi jak i ustawowi. Dostęp do środków na koncie zmarłej osoby mają tylko określone osoby w ściśle określonych sytuacjach:
Spadkobiercy ustawowi lub testamentowi – to główna grupa osób uprawnionych do dziedziczenia. Mogą to być małżonek, dzieci, rodzice czy inne osoby wskazane w testamencie. Jednak aby uzyskać dostęp do pieniędzy, muszą przejść przez postępowanie spadkowe przed sądem lub notariuszem.
Osoby wskazane w dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – jeśli właściciel konta za życia złożył w banku specjalną dyspozycję, wskazane w niej osoby mogą otrzymać pieniądze bez czekania na zakończenie postępowania spadkowego.
Współwłaściciele konta wspólnego – w przypadku wspólnego konta, np. między małżonkami, każde z nich ma prawo do swobodnego dysponowania zgromadzonymi na nim środkami. Oznacza to, że po zgonie męża, bank nie ma podstawy do zablokowania konta prowadzonego wspólnie z żoną.
Co ważne, sama znajomość danych do konta czy posiadanie karty nie uprawnia do wypłaty pieniędzy po śmierci właściciela. Bank ma obowiązek sprawdzić legalność każdej operacji.
Jakie dokumenty są potrzebne do wypłaty środków zmarłego?
Procedura wypłaty pieniędzy z konta zmarłego wymaga przedstawienia konkretnych dokumentów, które potwierdzają twoje uprawnienia:
Akt zgonu – podstawowy dokument potwierdzający śmierć właściciela konta. Bank zawsze będzie go wymagał jako pierwszy krok w procedurze.
Postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza – te dokumenty potwierdzają, kto jest prawnym spadkobiercą i w jakich udziałach dziedziczy majątek.
W przypadku dyspozycji wkładem na wypadek śmierci wystarczy akt zgonu i dokument tożsamości osoby wskazanej w dyspozycji. To jedna z największych zalet tego rozwiązania – prostota i szybkość.
Pamiętaj, że każdy bank może mieć nieco inne wymagania dokumentacyjne. Warto skontaktować się z placówką wcześniej i zapytać o kompletną listę potrzebnych papierów, żeby uniknąć wielokrotnych wizyt.
Czy bank automatycznie blokuje konto po śmierci właściciela?
Należy pamiętać o tym, że nie istnieje „automatyczny” sposób powiadamiania instytucji finansowych o śmierci ich klientów. Zazwyczaj informacja taka wpływa do Banku od osób bliskich, w formie aktu zgonu.
Konto zostaje zablokowane dopiero wtedy, gdy bank otrzyma oficjalną informację o śmierci właściciela. Kiedy bank otrzyma informacje o śmierci posiadacza rachunku, zostaje on zablokowany. W zaistniałej sytuacji blokady uniemożliwiają wypłatę środków przez osoby nieuprawnione. Jednocześnie wygasają wtedy wszystkie pełnomocnictwa (rachunek indywidualny) i od tego momentu nie są naliczane opłaty.
Do momentu otrzymania takiej informacji konto funkcjonuje normalnie. Oznacza to, że osoby znające dane dostępowe mogą teoretycznie korzystać z konta, ale takie działania są nielegalne i mogą być traktowane jako przywłaszczenie.
Z drugiej strony, jeśli nikt nie poinformuje o śmierci właściciela konta, to po upływie 5 lat od wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku bankowego, bank jest obowiązany wystąpić do rejestru PESEL o ustalenie czy posiadacz rachunku żyje.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci – szybki dostęp do pieniędzy
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być uczyniona wyłącznie na rzecz małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa posiadacza rachunku. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci to jedno z najbardziej praktycznych rozwiązań, które pozwala uniknąć długotrwałych procedur spadkowych.
Jak działa dyspozycja wkładem? Posiadacz rachunku indywidualnego może polecić bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku określonej sumy. Dotyczy to m.in.: małżonków, rodziców, dzieci lub rodzeństwa.
Kwota wypłaty środków pieniężnych tytułem dyspozycji, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż 20-krotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W 2025 roku kwota ta wynosi 176.418,80 zł.
Główne zalety dyspozycji:
- Szybki dostęp do pieniędzy (nie trzeba czekać na postępowanie spadkowe)
- Możliwość pomocy rodzinie w najtrudniejszym momencie
- Prostota procedury wypłaty
- Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie zmieniona lub odwołana na piśmie
Kwoty wypłacone tytułem dyspozycji na wypadek śmierci nie wchodzą do spadku i nie podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych.
Koszty pogrzebu – kiedy można wypłacić pieniądze bez spadku?
Pieniądze na pogrzeb można wypłacić na podstawie Art. 55 ust. 1 pkt 1 Prawa bankowego. Przepis zobowiązuje bank do wypłaty środków znajdujących się na rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku na rzecz osoby, która przedłoży rachunki potwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów.
Aby skorzystać z tej możliwości, musisz spełnić kilka warunków:
- Być osobą, która poniosła koszty pogrzebu
- Przedstawić bankowi faktury i rachunki, które potwierdzą koszty pogrzebu naszego klienta. Paragony to za mało. Przedłożone dokumenty muszą także jednoznacznie wskazywać na związek z pogrzebem danej osoby
- Udowodnić związek ze zmarłym (zazwyczaj pokrewieństwo)
- Złożyć odpowiednie oświadczenia wymagane przez bank
O ile trzeba przedstawić rachunki, to przepis ten nie wymaga, by po pieniądze zgłosił się krewny zmarłego – zasadniczym wymogiem jest tutaj fakt sfinansowania pogrzebu.
Wypłacone w ten sposób pieniądze będą później uwzględnione w postępowaniu spadkowym. Oznacza to, że jeśli okaże się, że nie jesteś spadkobiercą, możesz zostać zobowiązany do zwrotu środków.
Konta wspólne – specjalne zasady po śmierci współwłaściciela
W przypadku wspólnego konta, np. między małżonkami, każde z nich ma prawo do swobodnego dysponowania zgromadzonymi na nim środkami. Oznacza to, że po zgonie męża, bank nie ma podstawy do zablokowania konta prowadzonego wspólnie z żoną.
Co dzieje się z kontem wspólnym po śmierci jednego z właścicieli? W sytuacji śmierci jednego ze współwłaścicieli bank w zależności od unormowań zawartych w regulaminie i umowie może rozwiązać umowę i podzielić saldo rachunku na równe udziały, przekształcić rachunek wspólny w rachunek indywidualny, a także prowadzić rachunek na dotychczasowych zasadach.
Polityka banków nie jest w tym przypadku jednorodna. Umowa może zawierać postanowienia na wypadek śmierci jednego z właścicieli, takie jak przekształcenie konta w indywidualne, zakończenie umowy lub zastąpienie zmarłego współwłaściciela przez jego prawnych spadkobierców.
W praktyce oznacza to, że jeśli prowadziłeś konto wspólnie z małżonkiem, po jego śmierci nadal będziesz mógł korzystać z części środków, ale pełny dostęp do konta będzie wymagał uregulowania spraw spadkowych.
Sankcje za wybranie pieniędzy z konta zmarłego
Bezprawne wyprowadzenie środków z konta zmarłego, niesie za sobą równie poważne skutki w zakresie prawa karnego. Powyższa sytuacja może spełniać znamiona czynu zabronionego określanego jako przywłaszczenie. Zgodnie z art. 284 § 1 Kodeksu Karnego: „Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Nielegalna wypłata pieniędzy z konta zmarłego może być traktowana jako:
- Kradzież (art. 278 Kodeksu karnego)
- Przywłaszczenie (art. 284 Kodeksu karnego)
- Oszustwo – dokonując wypłaty środków z rachunku bankowego bez upoważnienia, wypłacający wprowadza bowiem dokonujących wypłaty pracowników banku w błąd, doprowadzając jednocześnie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem banku
W zależności od sytuacji nieuprawnione wypłacenie pieniędzy z konta zmarłego może być również uznane za kradzież lub nawet oszustwo, co zwiększa maksymalną możliwą karę pozbawienia wolności, aż do 8 lat.
Dodatkowo możesz zostać zobowiązany do:
- Zwrotu wypłaconych środków wraz z odsetkami
- Pokrycia kosztów postępowania
- Zapłacenia odszkodowania spadkobiercom
Warto też pamiętać, że banki coraz skuteczniej monitorują operacje na kontach i potrafią szybko wykryć podejrzane transakcje po śmierci właściciela.
Procedura spadkowa – jak długo trwa i ile kosztuje?
Postępowanie spadkowe to proces, który formalnie przekazuje majątek zmarłego na spadkobierców. W Polsce można je prowadzić przed sądem lub notariuszem, a czas trwania zależy od skomplikowania sprawy.
Postępowanie notarialne jest zazwyczaj szybsze i mniej formalne. Może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, szczególnie gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału majątku. Modelowo, na załatwienie wszystkich dokumentów oraz wizytę u notariusza, powinny wystarczyć dwa tygodnie.
Postępowanie sądowe może potrwać znacznie dłużej. W praktyce jednak często czas trwania sprawy spadkowej w sądzie to od 3 do 6 miesięcy od momentu złożenia wniosku. Jednym z głównych czynników wpływających na czas trwania procesu, jakim jest postępowanie spadkowe w sądzie jest obłożenie pracy sędziego prowadzącego sprawę.
Koszty sądowe: Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł (stała kwota, niezależna od wartości spadku czy liczby spadkobierców). Dodatkowo, w razie konieczności przyjmowania przez sąd oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, sąd pobiera opłatę 100 zł od każdego takiego oświadczenia. Ponadto za wpis do rejestru spadkowego pobierana jest opłata 5 zł.
Po zakończeniu postępowania spadkowego dostęp do środków bankowych jest już kwestią techniczną – wystarczy przedstawić bankowi odpowiednie postanowienie i można wypłacić pieniądze.
Centralna Informacja o Rachunkach – jak znaleźć pieniądze po zmarłym
Od 1 lipca 2016 roku banki i SKOK-i uczestniczą w usłudze Centralnej informacji o rachunkach. Jest to rozwiązanie umożliwiające dostęp do informacji o rachunkach osób zmarłych, „zapomnianych” rachunkach osób fizycznych oraz rachunkach osób wskazanych przez sąd, komornika, policję lub inne uprawnione organy.
Osoba posiadająca tytuł prawny do spadku po właścicielu rachunku albo poszukująca własnych rachunków, aby uzyskać kompleksową informację ze wszystkich banków i SKOK-ów, może złożyć jeden wniosek w dowolnym banku lub SKOK-u działającym w Polsce.
Aby skorzystać z CIOR potrzebujesz:
- Oryginał lub kopia potwierdzona przez notariusza/pracownika banku odpisu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku LUB oryginał lub kopia potwierdzona przez notariusza/pracownika banku odpisu zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia
- Akt zgonu spadkodawcy
- Dokument tożsamości
Wysokość opłaty zależy od tego, do której instytucji się zgłosimy. Prowizje wahają się w granicach od 5 do 50 zł.
Dzięki CIOR nie musisz już odwiedzać wszystkich banków w poszukiwaniu kont zmarłego – jeden wniosek w dowolnym banku da ci informację o wszystkich rachunkach w całej Polsce.
Podatek od spadków i darowizn
Nabycie przez osobę środków pieniężnych tytułem dyspozycji na wypadek śmierci podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Wypłata pieniędzy z konta zmarłego może podlegać podatkowi od spadków i darowizn, chociaż istnieją znaczące ulgi dla najbliższej rodziny.
Osoby zaliczane do I grupy podatkowej (małżonek, dzieci, rodzice) są zwolnione z podatku od spadków do określonej kwoty. Pozostałe osoby mogą być zobowiązane do zapłacenia podatku według stawek zależnych od stopnia pokrewieństwa i wysokości dziedziczonej kwoty.
Pamiętaj, że obowiązek podatkowy powstaje niezależnie od tego, czy pieniądze zostały wypłacone w ramach postępowania spadkowego, czy na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.
Najczęściej zadawane pytania
Czy mogę wypłacić pieniądze z konta zmarłego męża mając tylko akt ślubu?
Nie, akt ślubu nie uprawnia do wypłaty środków z konta zmarłego małżonka. Potrzebujesz postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy mąż za życia złożył dyspozycję wkładem na wypadek śmierci z twoim wskazaniem.
Ile kosztuje sporządzenie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci?
Koszty różnią się między bankami. Niektóre instytucje oferują tę usługę bezpłatnie, inne pobierają opłatę od kilkudziesięciu do kilkuset złotych. Najlepiej zapytać bezpośrednio w swoim banku o aktualne zasady.
Co się stanie jeśli wypłacę pieniądze przed poinformowaniem banku o śmierci?
Takie działanie jest nielegalne i może skutkować oskarżeniem o kradzież lub przywłaszczenie. Bank może też zażądać natychmiastowego zwrotu środków wraz z odsetkami. Dodatkowo możesz zostać wykluczony z grona spadkobierców.
Czy bank może odmówić wypłaty mimo posiadania wszystkich dokumentów?
Bank ma prawo i obowiązek sprawdzić legalność operacji. Może poprosić o dodatkowe dokumenty lub wyjaśnienia, jeśli ma wątpliwości co do uprawnień. Jednak przy kompletnej dokumentacji nie może bezpodstawnie odmawiać wypłaty.
Jaki jest maksymalny limit dyspozycji na wypadek śmierci w 2025 roku?
W 2025 roku maksymalna wartość dyspozycji na wypadek śmierci wynosi 176.418,80 zł. Kwota ta wynika z 20-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za grudzień 2024 roku.
Czy można wypłacić pieniądze z konta na leczenie zmarłego przed śmiercią?
Jeśli osoba jeszcze żyje, ale nie może sama dokonywać operacji bankowych, potrzebne jest upoważnienie lub ustanowienie opiekuna prawnego. Po śmierci już nie można wypłacać środków na „leczenie zmarłego” – takie działanie byłoby nieuprawnione.
Co zrobić jeśli spadkobierców jest wielu a każdy chce dostęp do konta?
W przypadku kilku spadkobierców bank wypłaci środki tylko po przedstawieniu zgodnego stanowiska wszystkich uprawnionych osób lub postanowienia sądu/notariusza określającego udziały spadkowe. Nie można wypłacić pieniędzy tylko jednemu ze spadkobierców bez zgody pozostałych.
Czy wypłata na koszty pogrzebu jest ograniczona kwotowo?
Tak, banki zazwyczaj stosują limity wypłat na koszty pogrzebu. Wysokość zależy od polityki konkretnej instytucji, ale rzadko przekracza kilkanaście tysięcy złotych. Wypłata musi być udokumentowana fakturami za usługi pogrzebowe.
Źródła:
- Art. 56 ust. 1, 2, 4 i 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1646 ze zm.)
- Art. 284 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 17)
- Art. 55 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1646)
- Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw
- Komunikat Prezesa GUS o przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw za grudzień 2024 r.
